ศาสนาอวยตัวเองสินะคือศาสนาที่แท้จริง

ฝรั่ง สำรวจไปทั่วโลกในยุคล่าอาณานิคม เจอศาสนาหลายศาสนามาก
เพื่อจัดการกับความหลากหลายของศาสนา มีนักวิชาการตะวันตกชื่อ โจเซฟ แคมเบล เอาตำนาน เรื่องเล่า และศาสนาทั่วโลกมาเปรียบเทียบกันและกรั่นกรองออกมาเป็นหนังสือชื่อ "ผู้กล้า1000หน้า"The Hero with a Thousand Faces เสียดายไม่มีแปลเป็นไทย
สรุปง่ายๆคือ เรื่องเล่าแต่ละศาสนา จริงๆมันก็มีโครงเรื่องคล้ายๆกันนั้นแหละ ซึ่งนำไปสู่ทฤษฎี Monomyth ของเขาที่ว่า ทุกตำนานศาสนา คือการแสดงออกของ สิ่งเดียวกัน แต่เพียงแสดงออกคนละชื่อ คนละใบหน้า
โดยเขาเรียกสิ่งที่มีร่วมกันนี้ว่า "ต้นแบบ" (archetyp)

คาร์ล จุง Carl Jung เสนอว่ามันเกิดจาก จิตใต้สำนึกร่วมหมู่ของมนุษย์ (unconscious collective)
เช่นภาพของชายชรา ทรงความรู้ ที่มีอยู่ในทุกเทพตำนาน เรื่องเล่า นิทาน
ภาพของ ปีศาจ ภาพของเทวดา ภาพของแสงสว่าง
การแบ่งนรกสวรรค์ออกเป็นชั้นๆ เหมือนกับสภาพจิตใจที่แบ่งออกเป็นชั้นๆ จิตสำนึก จิตไร้สำนึก จิตใต้สำนึก